....... වදව යන වැසි වනාන්තර වල සුන්දරත්වය..

chytridiomycosis නම් රෝගය ඇති කරන Batrachochytrium dendrobatidis (Bd) මාරාන්තික දිලීර නිසා ඇමරිකාවේ උභයජීවීන් දහස් ගණනක් මිය යති.

වඩාත්ම බලපෑමට ලක් වූ විශේෂ සමහරක් හාර්ලෙක්වින් ගෙම්බන් ලෙස හැඳින්වෙන ඇටෙලොපස් කුලයට අයත් වන අතර ඒවායේ විචිත්‍රවත් වර්ණ නිසා “නියෝට්‍රොපික්ස් ආභරණ” ලෙසද හැඳින්වේ.

2019 සිට සක්‍රීයව, Atelopus Survival Initiative (ASI) හාර්ලෙක්වින් ගෙම්බන් අතුරුදහන් වීම වැළැක්වීමට කටයුතු කරන රටවල් 15 ක විද්‍යාඥයන් එක් කරයි; දන්නා විශේෂ 99 න් අඩක් දැනටමත් වඳ වී ගොස් ඇත.

මිනිස් සෞඛ්‍යය ද අවදානමට ලක්ව ඇත: මධ්‍යම ඇමරිකාවේ, උභයජීවීන් වඳ වී යාමෙන් මැලේරියා රෝගීන් 90% ක් දක්වා වැඩි වී ඇත, මන්ද ගෙම්බන් ඉටු කරන වැදගත් කාර්යභාරයක් වන්නේ මදුරුවන් ඇතුළු අනෙකුත් ජනගහන පාලනය කිරීමයි.

උරගයින් සහ උභයජීවීන් අධ්‍යයනය කරන සත්ව විද්‍යාවේ ශාඛාව වන හර්පෙටොලොජි පිළිබඳ සම්මන්ත්‍රණයකදී, 1980 දශකයේ අගභාගයේදී, රටවල් ගණනාවක පර්යේෂකයන් ගෙම්බන් සහ මැඩි ගහනය අතුරුදහන් වීම සහ හැකිලීම ගැන පැවසීමට පටන් ගත්හ. එය හුදකලා තත්වයක් නොවන බව සොයා ගන්නා ලදී: එම සංසිද්ධිය ඇමරිකානු මහාද්වීපය පුරා බොහෝ වනාන්තරවල සහ කඳුකරයේ සිදුවෙමින් පවතී.

විශ්ලේෂණ ගණනාවකට පසුව, විද්‍යාඥයින් සොයා ගත්තේ ආසියාවේ ආරම්භ වන Batrachochytrium dendrobatidis හෝ Bd නම් වූ මාරාන්තික දිලීරයකට උභයජීවීන් දහස් ගණනක් ගොදුරු වන බවයි, එය chytridiomycosis නම් රෝගය ඇති කරයි. ආසියානු උභයජීවීන් දිලීර වලට ප්‍රතිරෝධී වන නමුත් අනෙකුත් මහාද්වීපවල සිටින අයට නොවේ.

Bd විසින් මෑත දශක කිහිපය තුළ විනාශ කරන ලද බොහෝ උභයජීවී විශේෂ අතර Atelopus කුලයට අයත් වන අතර ඒවා සාමාන්‍යයෙන් හාර්ලෙක්වින් ගෙම්බන් ලෙස හැඳින්වේ.

බ්‍රසීලියානු ඇමේසන් ඇතුළු කොස්ටාරිකාවේ සිට බොලිවියාව දක්වාත් ඉක්වදෝරයේ සිට ප්‍රංශ ගයනාව දක්වාත් විහිදෙන ප්‍රදේශයක දක්නට ලැබෙන මෙම ගෙම්බන්ගේ දිග සෙන්ටිමීටර 2-3ක් (අඟල් 0.8-1.2) පමණ වේ. කෙසේ වෙතත්, ඔවුන්ගේ වර්ණ විස්තර කළ හැක්කේ දර්ශනීය ලෙස පමණි. ඔවුන් ස්වභාවධර්මයේ දක්නට ලැබෙන වඩාත් විචිත්‍රවත් - උණුසුම් රෝස, තැඹිලි, නියොන් කහ සහ දම් - "නියෝට්‍රොපික්ස් වල ආභරණ" යන විරුදාවලිය ලබා ගනී.

“දිලීර භයානකයි, ඇටෙලෝපස් විනාශ කළා. අප දන්නා විශේෂ 99 න් 4 ක් ස්වභාවයෙන්ම වඳ වී ගොස් ඇති අතර [පමණක්] 40 ක් වඳ වී ගොස් ඇත - ඒවායින් බොහොමයක් වාසස්ථාන විනාශය හා සම්බන්ධ චයිට්‍රිඩියෝමිකෝසිස් නිසා, ”ජීව විද්‍යාඥ සහ උභයජීවී විශේෂඥ Luis Fernando Marin da Fonte පවසයි.

Marin da Fonte යනු බ්‍රසීලියානු පර්යේෂකයෙක් සහ Atelopus Survival Initiative (ASI) හි ප්‍රධානියා වන අතර එය 2019 දී හාර්ලෙක්වින් ගෙම්බන් වඳවී යාමෙන් බේරා ගැනීම සඳහා ක්‍රියා කිරීම සඳහා නිර්මාණය කරන ලදී. පෙර නොවූ විරූ ව්‍යාපෘතියට බ්‍රසීලය ඇතුළු රටවල් 15කින් සංවිධාන 57ක් එක් වී ඇත. ඔවුන් වෙන්ව වැඩ කරනවාට වඩා එකට වැඩ කිරීමෙන් සාර්ථක වන බව විද්‍යාඥයන් තේරුම් ගත්හ.

"තර්ජන මාලාවකට මුහුණ දෙන ඇදහිය නොහැකි තරම් විවිධාකාර උභයජීවී කණ්ඩායමක් ලෙස, හාර්ලෙක්වින් ගෙම්බන්ට විවිධ දැනුම හා හැකියාවන් ඇති පුද්ගලයින් සහ සංවිධාන සමූහයකින් නව්‍ය විසඳුම් අවශ්‍ය වේ," ASI හි නිර්මාතෘ සහ සංරක්ෂණය සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර සංගමයේ සම සභාපති ලීනා වැලෙන්සියා පවසයි. ස්වභාවධර්මයේ (IUCN) උභයජීවී විශේෂඥ කණ්ඩායමේ ඇටෙලෝපස් කාර්ය සාධක බලකාය. Valencia උතුරු ඇමරිකානු NGO Re:wild හි Andean ජාතීන්ගේ සම්බන්ධීකාරක ද වේ.

............. ප්‍රසන්න විජයසිංහ.......