ලයිකන- ස්වභාවධර්මයේ සහජීවන ආශ්චර්යයන් සහ පරිසරයට ඒවායේ වැදගත්කම

ලයිකන යනු එකිනෙකට වෙනස් ජීවීන් දෙකක් හෝ වැඩි ගණනක් අතර සහජීවන සබඳතාවයක් මගින් සාදනු ලබන අද්විතීය ජීවීන් වේ: දිලීර (මයිකොබියොන්ට්) සහ ප්‍රභාසංස්ලේෂක සහකරු (ප්‍රකාශ ජීවියා). ෆොටෝබියොන්ට් සාමාන්‍යයෙන් ඇල්ගී හෝ සයනොබැක්ටීරියම් වේ, එය ප්‍රභාසංස්ලේෂණය හරහා දිලීරයට පෝෂ්‍ය පදාර්ථ සපයයි. ඊට ප්‍රතිඋපකාර වශයෙන්, දිලීර මගින් photobiont හට ආරක්ෂිත පරිසරයක්, තෙතමනය රඳවා තබා ගැනීම සහ අත්‍යවශ්‍ය ඛනිජ ලවණ ලබා දේ. ලයිකන ඔවුන්ගේ විවිධත්වය, අනුවර්තනය වීමේ හැකියාව සහ පාරිසරික ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් පෘථිවියේ වඩාත්ම කැපී පෙනෙන ජීව ස්වරූපයන් අතර වේ. ශුෂ්ක කාන්තාරවල සිට ශීතල ධ්‍රැවීය ප්‍රදේශ දක්වා ඉතා ආන්තික වාසස්ථාන කිහිපයක් යටත් විජිතයක් බවට පත් කළ හැකි අතර, බොහෝ විට පාෂාණ, ගස් පොත්ත සහ පස මත වැඩෙමින් පවතී.

ලයිකන වල ව්‍යුහය සහ වර්ග...

ලයිකන ප්රධාන ස්ථර තුනකින් සමන්විත වේ...

1. ඉහළ බාහිකය: පාරිසරික ආතතියෙන් අභ්‍යන්තර සංරචක ආරක්ෂා කරන පිටතම ස්ථරය.

2. Medulla: ඉහළ බාහිකයට යටින් ලිහිල්ව ඇසුරුම් කරන ලද දිලීර සූතිකා ස්ථරයක්, ව්‍යුහාත්මක ආධාරකයක් සපයයි.

3. පහළ බාහිකය: සමහර ලයිකනවල, ඉහළ බාහිකයේ ව්‍යුහයට සමාන පහළ ස්ථරයක් ද ඇත, එය මතුපිටට හෝ උපස්ථරයට සම්බන්ධ කිරීමට උපකාරී වේ.

ලයිකන වල ප්‍රාථමික වර්ග තුනක් ඇත ඒවායේ වර්ධන ආකාර මත පදනම්ව:

1. Crustose Lichens: මෙම ලයිකන මතුපිටට තදින් ඇලී, ඉවත් කිරීමට අපහසු කබොලක් සාදයි. ඒවා බොහෝ විට පාෂාණ, ගස් හෝ පස් මත වැඩී ඇත.

2. Foliose Lichens: මේවාට කොළ වැනි ව්‍යුහයන් ඇති අතර ඒවා උපස්ථරයට ලිහිල්ව සම්බන්ධ කර ඇති අතර වඩාත් නම්‍යශීලී, තරමක් පැතලි පෙනුමක් ඇත.

3. ෆෘටිකෝස් ලයිකන: මේවා අතු බෙදී ඇති අතර පඳුරු වැනි හෝ හිසකෙස් වැනි, ගස්වල එල්ලෙන හෝ පොළවෙන් කෙළින් සිටගෙන සිටිය හැක.

ලයිකන වල සහජීවනය...

දිලීර සහ ප්‍රභාසංස්ලේෂක සහකරු අතර සම්බන්ධය සහජීවනය සඳහා ප්‍රධාන උදාහරණයකි. මෙම අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් ප්‍රයෝජනවත් සංගමයේ දී, දිලීර නවාතැන් සපයන අතර පරිසරයෙන් තෙතමනය හා ඛනිජ ලවණ අවශෝෂණය කරයි. ප්‍රතිඋපකාර වශයෙන්, ප්‍රභාසංස්ලේෂක සහකරු එය ඇල්ගා හෝ සයනොබැක්ටීරියම් ද යන්න මත පදනම්ව කාබෝහයිඩ්‍රේට් හෝ නයිට්‍රජන් සංයෝග සපයයි. සහජීවනයට මුලින් ජීවින් දෙකක් පමණක් සම්බන්ධ යැයි සිතුවද, මෑත අධ්‍යයනයන් මගින් සාමාන්‍යයෙන් යීස්ට් වන තුන්වන සහජීවනයක් පවතින බව හෙළිදරව් කර ඇත, එය ලයිකන ජීව විද්‍යාව පිළිබඳ අවබෝධය තවදුරටත් සංකීර්ණ කර ගැඹුරු කරයි.

 ලයිකන වල පාරිසරික වැදගත්කම

විවිධ පාරිසරික ක්‍රියාවලීන්හි අත්‍යවශ්‍ය සේවා සපයන පරිසර පද්ධතිවල ලයිකන ඉතා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි.

1. වායු තත්ත්ව දර්ශක (Bioindicators):

 ලයිකන වායු දූෂණයට, විශේෂයෙන් සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ්, නයිට්‍රජන් සංයෝග සහ බැර ලෝහවලට ඉතා සංවේදී වේ. ඒවායේ පාරගම්ය පෘෂ්ඨයන් දූෂක ද්‍රව්‍ය පහසුවෙන් අවශෝෂණය කර ගන්නා අතර, යම් ප්‍රදේශයක ඒවායේ පැවැත්ම හෝ නොපැවතීම වාතයේ ගුණාත්මක භාවය පිළිබඳ දර්ශකයක් ලෙස සේවය කළ හැක. ලයිකන ගහනය ඉහළ පරිසර දූෂණයක් ඇති ප්‍රදේශවල අඩු වීමට නැඹුරු වන අතර, ඒවා පාරිසරික සෞඛ්‍යය නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා විශ්වසනීය ජෛව දර්ශක බවට පත් කරයි. නිදසුනක් වශයෙන්, විශාල හා විවිධ ලයිකන ප්‍රජාවන් බොහෝ විට පිරිසිදු වාතය ඇති ප්‍රදේශවල දක්නට ලැබෙන අතර ලයිකන විවිධත්වය අඩුවීම දූෂක පවතින බවට සංඥා කළ හැක.

2. පාංශු සෑදීම:

 ප්‍රාථමික අනුප්‍රාප්තිය ක්‍රියාවලියේදී ලයිකන අත්‍යවශ්‍ය කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි, විශේෂයෙන් පාෂාණමය භූමි සහ ලාවා ගලා යන නිසරු භූ දර්ශනවල. කාලයාගේ ඇවෑමෙන්, ලයිකන රසායනිකව පාෂාණ කාලගුණයට ලක් කරන අම්ල ස්‍රාවය කරයි, ඒවා කුඩා අංශු බවට බිඳ දමයි. මෙම ක්රියාවලිය පස ගොඩනැගීමට දායක වන අතර, අනෙකුත් ශාක වර්ධනය සඳහා සුදුසු උපස්ථරයක් නිර්මාණය කරයි. මීට අමතරව, ඇතැම් ලයිකනවල ඇති සයනොබැක්ටීරියා වායුගෝලීය නයිට්‍රජන් සවි කර, මෙම අත්‍යවශ්‍ය පෝෂකයෙන් සංවර්ධනය වන පස පොහොසත් කරයි.

3. ඛාදනය පාලනය:

ඛාදනය අඩු කිරීමට ද ලයිකන උපකාරී වේ. පාෂාණ සහ අනෙකුත් පෘෂ්ඨයන් ආවරණය කිරීමෙන්, ඔවුන් සුළං හා ජල ඛාදනයට එරෙහිව ආරක්ෂා කරයි. ලයිකන මැට්ටය ලිහිල් පාංශු අංශු එකට තබාගෙන මතුපිට ස්ථාවර කරයි, එය කාන්තාර සහ ඇල්පයින් ප්‍රදේශ වැනි බිඳෙනසුලු පරිසර පද්ධතිවල තීරණාත්මක වේ.

4. පෝෂක චක්‍රීයකරණය:

 වනාන්තරවල සහ අනෙකුත් පරිසර පද්ධතිවල ලයිකන පෝෂක චක්‍රයේ වැදගත් අංගයක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. ඔවුන් වර්ෂාපතනයෙන් සහ දූවිලි වලින් පෝෂ්‍ය පදාර්ථ උගුලට හසු කර ගන්නා අතර ඒවා දිරාපත් වූ විට හෝ ගස්වලින් වැටෙන විට අවට පරිසරයට මුදා හැරිය හැක. ලයිකන, විශේෂයෙන් නයිට්‍රජන් සවි කරන විශේෂ, පස පොහොසත් කරයි, එය වඩාත් සාරවත් කර ශාක වර්ධනය වැඩි කරයි.

5. වනජීවී වාසස්ථාන සහ ආහාර:

 ලයිකන බොහෝ විශේෂ සඳහා සැලකිය යුතු ආහාර ප්‍රභවයකි. සීතල දේශගුණය තුළ, reindeer සහ caribou වැනි සතුන් අනෙකුත් වෘක්ෂලතා හිඟ වන ශීත මාසවලදී ප්‍රධාන ආහාර ප්‍රභවයක් ලෙස ලයිකන මත යැපේ. කෘමීන් සහ මයිටාවන් වැනි කුඩා අපෘෂ්ඨවංශීන් ද ලයිකන තාලි වල නවාතැන් සොයා ගන්නා අතර ඒවා බොහෝ පරිසර පද්ධතිවල වැදගත් වාසස්ථාන බවට පත් කරයි.

6. දේශගුණය සහ ගෝලීය කාබන් චක්‍රය:

ලයිකන ප්‍රභාසංශ්ලේෂණයේදී වායුගෝලීය කාබන් ඩයොක්සයිඩ් (CO2) අවශෝෂණය කර ඔවුන්ගේ ජෛව ස්කන්ධය තුළ ගබඩා කිරීම මගින් කාබන් වෙන් කිරීම සඳහා දායක වේ. Ot ඇති සීතල, නිසරු පරිසරයක සමෘද්ධිමත් වීමෙන් එම ශාකවලට නොනැසී පැවතිය නොහැක, ලයිකන CO2 මට්ටම අඩු කිරීමට සහ දේශගුණික විපර්යාස අවම කිරීමට දායක වේ. මීට අමතරව, ලයිකන තෙතමනය පවත්වා ගැනීම සහ මතුපිට උෂ්ණත්වය අඩු කිරීම මගින් දේශීය දේශගුණය නියාමනය කිරීමට උපකාරී වේ.

මිනිස් භාවිතයේ ලයිකන...

ඓතිහාසික වශයෙන්, ලයිකන මිනිසුන්ට විවිධ ආකාරවලින් වැදගත් වී ඇත:

1. ඩයි වර්ග: බොහෝ ලයිකන සාම්ප්‍රදායිකව රෙදිපිළි සඳහා සායම් ලෙස භාවිතා කරන වර්ණක නිපදවයි. ලයිකන මගින් නිපදවන වර්ණ විශේෂයෙන් විචිත්‍රවත් සහ දිගු කල් පවතින ඒවා ලෙස හැඳින්වේ.

2.ඖෂධීය භාවිතය: සමහර ලයිකන විවිධ රෝග සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා සාම්ප්‍රදායික වෛද්‍ය විද්‍යාවේ භාවිතා කර ඇත. නිදසුනක් ලෙස, Usnea, ලයිකන වර්ගයක්, එහි ප්රතිබැක්ටීරීය සහ දිලීර නාශක ගුණ සඳහා භාවිතා කර ඇත.

3.සුවඳ විලවුන් සහ විලවුන්: සමහර ලයිකන විශේෂ, විශේෂයෙන් Evernia prunastri (oakmoss), සුවඳ විලවුන් කර්මාන්තයේ ඒවායේ සුවඳ සංයෝග සඳහා භාවිතා වේ.

 ලයිකන වලට පාරිසරික තර්ජන....

ඔවුන්ගේ පාරිසරික වැදගත්කම තිබියදීත්, ලයිකන සැලකිය යුතු පාරිසරික තර්ජනවලට මුහුණ දෙයි:

1. වායු දූෂණය: කලින් සඳහන් කළ පරිදි, ලයිකන සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ් සහ නයිට්‍රජන් ඔක්සයිඩ් වැනි වායු දූෂකවලට සංවේදී වේ. නාගරීකරණය සහ කාර්මික ක්‍රියාකාරකම් බොහෝ කලාපවල ලයිකන ගහනය අඩුවීමට හේතු වී ඇත.

2. වාසස්ථාන අහිමි වීම: වන විනාශය, ඉඩම් පරිහරණ වෙනස්වීම් සහ නාගරික ව්‍යාප්තිය ලයිකන වාසස්ථාන විනාශ කළ හැකිය, විශේෂයෙන් පැරණි-වර්ධන වනාන්තර හෝ විශේෂිත උපස්ථර මත යැපෙන ඒවා.

3. දේශගුණික විපර්යාස: ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම ලයිකන ප්‍රජාවන්ට තර්ජනයක් එල්ල කරයි, විශේෂයෙන් ඇල්පයින් සහ ධ්‍රැවීය ප්‍රදේශවල උෂ්ණත්වය සහ තෙතමනය මට්ටම තීරණාත්මක වේ. උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම දිලීර සහ ප්‍රභාසංස්ලේෂක හවුල්කරුවන් අතර සියුම් සමතුලිතතාවයට බාධාවක් විය හැක. ලයිකන ඔවුන්ගේ අද්විතීය සහජීවන ස්වභාවය නිසා කුතුහලය දනවන ජීවීන් පමණක් නොව පරිසර පද්ධතියේ ස්ථාවරත්වයට සහ සෞඛ්‍යයටද වැදගත් වේ. වායු තත්ත්ව අධීක්‍ෂණය, පාංශු සෑදීම, පෝෂක චක්‍රීයකරණය, සහ ජෛව විවිධත්ව සහාය සඳහා ඔවුන්ගේ භූමිකාවන් ඔවුන් පරිසරයේ ප්‍රධාන ක්‍රීඩකයින් බවට පත් කරයි. පරිසර දූෂණය සහ දේශගුණික විපර්යාස මගින් එල්ල වන අභියෝග නොතකා, ලයිකන අත්‍යවශ්‍ය පාරිසරික කාර්යයන් ඉටු කරන අතර පාරිසරික සෞඛ්‍යයේ දර්ශක ලෙස සේවය කරයි, සොබාදහම තුළ ඇති සංකීර්ණ අන්තර් රඳා පැවැත්ම අපට මතක් කර දෙයි. අවසාන වශයෙන්, ලයිකන සංරක්ෂණය කිරීම සහ අධ්‍යයනය කිරීම ජෛව විවිධත්වය පවත්වා ගැනීම සඳහා පමණක් නොව, අද අපේ පෘථිවියට බලපාන පාරිසරික වෙනස්කම් අවබෝධ කර ගැනීම සහ අවම කිරීම සඳහා ද අත්‍යවශ්‍ය වේ.

👉 ප්‍රසන්න විජයසිංහ....